حق انتفاع
1398-09-20
حق انتفاع و انتفاع ناشی از عقد:
طبق ماده 40 ق. مدني «حق انتفاع عبارت از حقي است كه به موجب آن شخص مي‌تواند از مالي كه عين آن ملك ديگري است يا مالك خاصي ندارد استفاده كند».
نكته: حق انتفاع يا ناشي از اذن است (ايقاع) يا ناشي از عقد.
اذن در حقوق مدني ايران حقي ايجاد نمي‌كند و تنها اثر آن اباحه در تصرف و استفاده است. مالك هرگاه بخواهد مي‌تواند از اذن خود رجوع كند و چون حقي ايجاد نمي كند به ارث هم نمي‌رسد يعني اگر آذن و يا مأذون فوت كند اذن به ورّاثش منتقل نمي‌شود.
نكته: مواد قانون مدني در رابطه با اذن در انتفاع عبارتند از:
ماده 98، ماده 108، ماده 120، ماده 121 و ماده 337 ق. مدني.
حق انتفاع ناشي از عقد.
عقد حق انتفاع عقدي است مدت‌دار كه از نظر مدت تقسيم مي‌شود به عمري، رقبي و حبس مطلق.
نكته: سكني نوعي از حق انتفاع است كه اختصاص دارد به سكونت در مسكني و ربطي به مدت ندارد. سكني ممكن است به طريق عمري باشد يا رقبي.
- عمري بنابر ماده 41، حق انتفاعي است كه به موجب عقدي از طرف مالك براي شخص به مدت عمر خود يا عمر منتفع و يا عمر شخص ثالثي برقرار شده باشد.
- رقبي بنابر ماده 42، حق انتفقاعي است كه از طرف مالك براي مدت معيني برقرار مي‌شود.
- حبس مطلق بنابر ماده 44، در صورتي كه مالك براي حق انتفاع مدتي معين نكرده باشد حبس مطلق بوده و حق مزبور تا فوت مالك خواهد بود مگر اينكه مالك قبل از فوت خود رجوع كند.
عقود قانون مدني از لحاظ مدت به سه دسته تقسيم مي‌شوند:
الف. عقودي كه بايد مدت داشته باشند و نمي توانند بدون مدت باشند.
اين عقود عبارتند از: 1- عقد حق انتفاع 2- اجاره 3- مزارعه 4- مساقات 5- نكاح موقت
ب. عقودي كه مدت ندارند و اصلاً نمي‌توانند مدت داشته باشند. اين عقود عبارتند از:
1- بيع 2- معاوضه 3- نكاح دايم 4- هبه عين 5- وقف
ج. عقودي كه مي‌تواند مدت داشته باشند يا بدون مدت باشند. اين عقود عبارتند از:
1- مضاربه 2- شركت 3- وديعه 4- عاريه 5- وكالت 6- رهن 7- قرض 8- عقد حق ارتفاق
اگر به عقود دسته اول نظر كنيم مي‌بينيم كه عقد حق انتفاع با چهار عقد ديگر از نظر تعيين مدت متفاوت است. فرق اول اينكه مدت در آن چهار عقد بايد معين باشد ولي عقد حق انتفاع ممكن است به مدت عمر باشد يا به مدت معين.
فرق دوم اينكه در آن چهار عقد اگر مدت ذكر نشود عقد باطل است ولي در عقد حق انتفاع اگر مدت ذكر نشود عقد باطل نيست بلكه قانون مدت آن را تعيين كرده و گفته به مدت عمر مالك است. اين نوع عقد حق انتفاع در ماده 44 تحت عنوان حبس مطلق آمده است. حبس مطلق عقدي است جايز چون براي مالك حق رجوع وجود دارد و تا زمان رجوع، فوت يا حجر مالك معتبر است. در صورتي كه مالك عقد را فسخ كند يا فوت كند و يا محجور شود عقد منحل مي‌شود.
نكته: منتفع بايد موجود باشد. نمي‌توان حق انتفاع را بر معدوم ايجاد كرد ولي ممكن است حق انتفاع را بر معدوم به تبع موجود ايجاد كرد. مثلاً آقاي "الف" حق انتفاع از باغش را براي نوه‌اش (معدوم) به تبع فرزندش برقرار كند. در اين صورت وقتي معدوم ايجاد شد حق انتفاع در حق وي برقرار ميگردد و مادام كه صاحب حق زنده است حق باقي مي‌ماند و بعد از انقراض وي، حق نيز زايل ميگردد. در مثال فوق مادامي كه نوه زنده است حق انتفاع وجود دارد و با فوت وي حق نيز زايل ميگردد (ماده 45 ق. مدني).
نكته: عقد حق انتفاع نسبت به مالك لازم است مگر در فرض ماده 44 يعني حبس مطلق كه مالك حق رجوع دارد.
منبع خبر : نکات آزمونی